اثبات اینکه در کتاب ها ، منبرها، اشعار و ... تحریفاتی از حقایق قیام سید الشهدا علیه السلام میباشد ، کار سختی نیست و کم و بیش همه افراد با برخی از این موارد آشنا هستند و همچنین بزرگانی همچون شهید مطهری در کتاب «حماسه حسینی» مواردی از آن را اثبات می کنند.
اما شاید لازم باشد برای روشن شدن کامل مطلب ما ابتدا «چگونگی رسیدن به وجود تحریف» را بیان کنیم تا با استفاده از آن بتوان با اطمینان خاطر در مورد اثبات وجود تحریف و مصادیق آن سخن گفت.
هر عقل سلیمی این مطلب را می پذیرد در هر موضوعی برای رسیدن به درک صحیح و مطمئن باید به یک متخصص در آن موضوع رجوع کرد، که البته برای این متخصص باید قبلا ویژگی هایی احراز شده باشد تا قول او قابل اعتماد باشد و بقولی در آن موضوع یک مرجع جامع الشرایط باشد (درست شبیه چیزی که در بحث تقلید از مرجع تقلید مطرح می شود).
روشن است که در مباحث تاریخی باید به یک تاریخ دان متعهد و ماهری که حق طلب بودن او محرز شده است رجوع کرد. ویژگی دیگری که شاید در بین متخصصین یک موضوع آن ها را از یکدیگر متمایز می کند اهل تحقیق بودنشان است. همه می دانیم که افرادی وجود داردند که در موضوعی متخصص هستند اما محقق نیستند، در این میان قطعا قول محققین بر قول متخصصین غیر محقق ارجحیت دارد. پس اولین مرحله رجوع به فرد یا گروهی با این ویژگی ها است که ؛ صدق گفتاری او احراز شده باشد ،در تاریخ متخصص باشد و یک محقق در تاریخ باشد.
اما اینجا این سوال مطرح می شود که آیا تمام آنچه که یک فرد یا گروه محقق می گوید قابل اتکا و اعتماد است و اینکه اگر گروهی یک نظر و گروه دیگر نظری مخالف دادند آن وقت تکلیف چیست؟
در پاسخ باید گفت قاعدتا اگر در بین متخصصین تنها یک گروه یا یک شخص محقق باشد(با داشتن ویژگی های دیگر) حرف او نسبت به دیگران ارجحیت دارد و در هر حال باید از او پیروی شود اما اگر گروه های متخصص مختلفی وجود داشته باشند و نظرهای مخالف و متفاوتی بدهند و امکان تشخیص و احراز گروه و فرد قوی تر ( از همه نظر) وجود نداشته باشد، در این جا عاقلانه این است که در مورد آن مطلب انسان سکوت کند، و تمایلی به هیچ یک از نظرها نشان ندهد، چرا که موظفیم در مورد رد یا تایید هر سخنی دلیل و حجتی داشته باشیم و حال آن که ما دلیلی برای رد یا تایید نداریم چه آنکه محققین نیز در آن اختلاف کرده اند!.
پس در مرحله دوم این اسلوب می توان به این مطلب اشاره کرد که ما در مواردی که اختلاف وجود دارد جانب احتیاط را رعایت کنیم و احتیاط در این موضوع سکوت است، چرا که اگر ما خدایی نکرده مطلبی را که وجود خارجی ندارد نقل کنیم و یا اینکه مطلبی که وجود دارد را انکار کنیم مسئول خواهیم بود و بازخواست خواهیم شد.
در ادامه و در مرحله بعد با رجوع به فردی با همین ویژگی های ذکر شده به بعد دیگری از «چگونگی رسیدن به وجود تحریف » می پردازیم.
حجت الاسلام مهدی پیشوایی از چهره های نام آشنای متخصص در تاریخ می باشد که در مورد ویژگی های یک مقتل و نقل معتبر تاریخی در نشست علمی «یک هفته با عاشورا پژوهان» چنین می فرماید : [1]
«ملاک ها
یکی از ملاک های مهم در تاریخ نگاری، نزدیکی به عصر رویدادهای تاریخی است. دقت و بی غرض بودن مورخ در کنار نزدیکی به حادثه روایت شده بسیار مهم است که باید در تمام مطالعات تاریخی به آن توجه کرد. قرن سوم تا قرن پنجم، دوره اصلی تاریخ نگاری اسلامی بوده است، ولی در آن زمان هم کتاب های افرادی زیادی مورد توجه نبود.
مقتل نگاری شاخه ای از تاریخ نگاری است و ملاک های تاریخ نگاری در مدخل نگاری هم صادق و منطبق است؛ در این رابطه باید نگاه کرد کدام مقتل قدیمی تر بوده و به حادثه عاشوار نزدیک تر است بنابراین، در اینجا درجه اعتماد به آن منبع افزایش داده می شود. تاریخ طبری، تاریخ مسعودی و ارشاد شیخ مفید در بین قرن سوم تا پنجم است؛ تا قرن ششم تا هشتم نیز کتب معتبر است، ولی از این قرن به بعد، قطعا کتب با توجه به منابع پیشین بوده و اعتبار سندی برای آن قائل نیستند.
مقتل الحسین(ع) نگاری از قرن دوم آغاز شده و پیشگام این حوزه نیز «ابی مخنف» بوده است؛ متاسفانه متقل ابی مخنف به صورت مجموعه در اختیار ما نیست؛ ولی مطالب آن در لابه لای تاریخ طبری و الارشاد، وجود داشت که مجموعه آن در یک قالب دیگر منتشر شد. مرحوم شیخ مفید در الارشاد و تذکره الاخواص سبط بن جوزی و روایاتی که مرحوم صدوق به شکل روایی در کتاب های مختلفش نسبت به حادثه عاشوار نقل کرده است از جمله این منابع است. در لابه لای برخی از روایات مرحوم صدوق بر می آید ایشان نیز دارای یک مقتل بوده است، اخیرا حجت الاسلام والمسلمین صحتی سرورودی این روایات را جمع آوری کرده است.
مرحوم سیدبن طاووس یک کتابخانه بسیار بزرگ داشتند و به منابع وسیعی دسترسی داشتند و با توجه به این که ایشان در کتاب «لهوف» خود سنداین مطالب را نیاورده اند، ولی برای ما قابل رجوع است زیرا ایشان این کتاب را برای زائرین نوشتند. نگاه ما باید بیشتر به منابع قدیمی حداکثر تا قرن هفتم و هشتم باشد؛
مقتلی به نام خوارزمی داریم که ایشان سنی بوده و بسیار محبت ائمه(ع) را داشته است که ایشان این کتاب را به شکل روایی نوشته و بزرگان این کتاب را قبول کرده اند.
اعتبار کتب متاخرین
از قرن هشتم تا امروز، کتب بسیاری در حوزه مقتل نویسی به شکل مستقیم و غیر مستقیم نوشته شده است؛ اعتبار این کتب نیز به اعتبار منابعی است که از آن استفاده کرده اند؛ اگر مطلبی نقل کردند که در کتب تا قرن پیشین وجود نداشته است از درجه اعتبار خارج می شود.
روضه های ضعیف
ممکن است بیان شود برخی از این روضه های ضعیف در کتب بزرگان ما آمده است (در قرن های اخیر)، چه گونه باید اعتماد کرد؟ در اینجا باید گفت که میرزا حسین محدث نوری و استاد شیخ عباس قمی، بیان کردند در این زمینه در کتاب «لولو مرجان» عبارتی دارند که مساله را حل می کند که فرمود، استقرار سیره علما در مولفات خود بر نقل اخبار ضعیفه و ضبط روایات غیر صحیحه‌در ابواب فضایل، قصص و مصایب و مسامحه ایشان در این مقامات خصوصا در مقام اخیر چنان که مشاهد و محسوس است.»
ما پس از پیمودن این مسیر که گفته شد به این مرحله خواهیم رسید که در مقتل نگاری و نقل وقایع مربوط به عاشورا تحریفاتی صورت گرفته است. در اینجا به برخی از معروف ترین کتب متاخری که در آن ها تحریفات بسیاری رخ داده و به برخی از آن تحریفات اشاره خواهیم کرد و تحقیق و بررسی بیشتر را با ارجاعاتی که خواهیم داد به خواننده علاقه مند باشد واگذار خواهیم کرد.
1. روضة الشهدا ،نوشته کمال
الدین حسین بن علی واعظ کاشفی
برخی از نمونه های تحریف :
1. گزارش نادرست و در مواردی افسانه ای جریان حضور،فعالیت ها و قیام مسلم بن عقیل در کوفه و نیز شهادت دو طفل نوجوان وی.
2. پیوستن ده هزار از شامیان به فرماندهی عامر بن طفیل به ابن زیاد
3. عروسی حضرت قاسم
4. حضور رعفر جنّی زاهد در کربلا و اعلام یاری به امام ع و نپذیرفتن حضرت
2. محرق القلوب ، محمد مهدی بن ابی ذر کاشانی مشهور به نراقی(پدر ملا احمد نراقی)
برخی از نمونه های تحریف :
1. حکایت زعفر زاهد
2. قصه مرغ خونین بال و شفای دختر یهودی
3. حضور سپاه هزار نفری از شامیان در کربلا به فرماندهی شمعان(شمعون)بن مقاتل
3. اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات(معروف به اسرار الشهاده) ،ملا آقا بن عابد بن رمضان
برخی از نمونه های تحریف :
1. گزارش عجیب از کیفیت خروج امام ع به همراه خاندانش از مدینه با چهل محمل حریر و دیباج، همانندحاکمان و پادشاهان
2. گزارش افسانه ای و خیالی آمار لشکر عمر سعد مبنی بر 1600000 نفر و در جای دیگر ، 460هزار نفر و کشته شدن 330 هزار از آنان به دست امام ع و 25 هزار نفر به دست حضرت عباس ع (بجز مجروحان) و 25 هزار نفر دیگر بدست بنی هاشم و جان سالم بدر بردن تنها 80 هزار نفر از آنان، وی در جای دیگر شمارگان کشته های بدست امام ع را به 400 هزار نفر و سپاه را 500 هزار نفر بیان داشته است.
3. هفتاد یا هفتاد و دو ساعت بودن عاشورا
این سه کتاب تنها چند مورد از ده ها کتاب دارای انحراف های گسترده می باشد و موارد تحریف تنها برای ذکر نمونه آورده شده است حال آنکه موارد تحریف در کتاب بسیار بیشتر از مواردی است که در حوصله این مقال باشد.
عزیزانی که مایلند در این زمینه بصورت دقیق تر و تخصصی تر به بررسی بپردازند می توانند به منابعی که در ادامه اشاره خواهد شد مراجعه کنند.(البته انشاالله در آینده بطور مفصل هر کدام از موارد تحریف بصورت مفصل در این وبلاگ بررسی خواهد شد،مخصوصا موارد معروف و در حال استفاده.)
منابع برای مطالعه و تحقیق بیشتر :
1. جستجو در سایت نور مگز با کلید واژه های «تحریف ، عاشورا ، مقتل»
2. مقاله تاریخ در آیینه پژوهش
3. مقاله های تراثنا
4. مقاله سیری در مقتل نویس و تاریخ نگاری عاشورا از آغاز تا عصر حاضر نوشته محسن رنجبر، تاریخ در آیینه پژوهش، زمستان 1386 - شماره 1(لینک دانلود)
[1] سایت روضه نیوز با کد خبر 4801
